حدیث مورد نظر در منابع اهل سنّت
همچنان که در کتب اربعه حدیث شیعه این حدیث به چشم نمیخورد، مهمترین منابع حدیثی اهل سنّت مانند صحاح ششگانه، مسند ابن حنبل، موطأ مالک و سنن دارمی نیز این حدیث را در خود جای ندادهاند. اما در منابع درجه دوم آنان این حدیث به چشم میخورد. از جمله :
1ـ مسند بزّار: به نظر میرسد کهنترین مجموعـه حدیثـی عامّه که حدیـث مزبور در آن درج شده المسند الکبیر المعلّل اثر ابوبکر احمد بن عمرو بصری بزّار[1] (د. 292 ق.) باشد .
وی این حدیث را از محمد بن عیسی از محمد بن عُزیز از سلامة بن روح از عُقیل از ابن شهاب از انس بن مالک نقل کرده(ابن کثیر، 23/369) و خود آن را ضعیف شمرده است(قاری،ص30) .
2ـ محدّث حنفی ابو جعفر طحاوی (د. 321 ق.) آن را به شرح زیر نقل کرده است :
حدّثنی محمد بن عُزیز الایلی قال ثنا سلامة بن روح عن عُقیل بن خالد عن ابن شهاب عن انس بن مالک قال قال رسولاللَّه(ص): «ان اکثر اهل الجنة البله»(طحاوی،4/121). وی به دنبال آن معنای صحیح حدیث را عرضه داشته است .
3ـ الکامل ابن عَدِی جرجانی (د. 365 ق.): آن را با اسانید زیر نقل و به شرحی که گفته خواهد شد درباره اسانید آن اظهار نظر کرده است:
الف - حدّثنا عبداللَّه بن محمد بن المنهال حدّثنا احمد بن عیسی الخشاب حدّثنا عمرو بن ابی سلمه حدّثنا مصعب بن ماهان عن سفیان الثوری عن محمد بن المنکدر عن جابر عن النبی(ص) قال: «دخلتُ الجنةَ فاذا اکثر اهلها البله». وی سپس افزوده است: «این حدیثی است که با این اِسناد باطل است»( ابن عدی، الکامل، 1/191).
ب - حدّثنا الساجی و احمد بن شعیب الصیرفی و عبداللَّه بن محمد السمنانی و علیبن اسحاق بن رداء و محمد بن حاتم النسائی بالرَمْله و النعمان بن هارون البلدی وعبداللَّه بن یحیی السرخسی و سعید بن نصر الطبری و عبداللَّه المنهال و عبداللَّه بن محمد بن مسلم و جعفر بن سهل البالسی و یعقوب بن اسحاق ابو عوانه و احمد بن حفص السعدی و محمد بن محمد بن الاشعث الکوفی قالوا: حدّثنا محمد بن عزیز حدثنا سلامة بن روح عن عقیل عن ابن شهاب عن انس قال قال رسولاللَّه(ص): «اِنّ اکثر اهلالجنة البله».
ج - حدّثنا عمران السختیانی حدثنا محفوظ بن ابی توبه حدثنا محمد بن عزیز شوال مثلَه.
د - حدثنا محمد بن محمد بن الاشعث و عبدالجبار بن احمد السمرقندی قالا حدثنا اسحاق بن اسماعیل بن عبدالاعلی الایلی حدثنا سلامة بن روح بن خالد بن عقیل قال عقیل حدّثنی ابن شهاب عن انس اَنَّ رسولاللَّه(ص) قال: «اکثر اهل الجنة البله».
ه - حدثنا صالح بن ابی الجن حدّثنا محمد بن عزیز بن عبداللَّه بن زیاد بن عقیل ابوعبداللَّه الاموی الایلی حدثنا سلامة بن روح ... مثلَه.
وی آنگاه در مقام داوری گفته است: «این حدیث با این اِسناد منکر[2] است و غیر از این سلامه کسی آن را از عقیل روایت نکرده است»(ابن عدی،3/313).
4ـ مسند الشهاب محمد بن سلامه قضاعی (د. 454 ق.): قضاعی حدیث مورد بحث را با دو طریق نقل کرده است:
الف - اخبرنا ابو محمد عبدالرحمن بن عمر التجیبی أنبأ یحیی بن الربیع العبدی انبا عبدالسلام بن محمد الاموی حدثنا سعید بن کثیر بن عفیر حدثنا یحیی بن ایوب حدثنا عقیل عن ابن شهاب عن انس قال قال رسولاللَّه(ص) : «ان اکثر اهل الجنة البله».
ب - اخبرنا قاضی القضاة ابوالعباس احمد بن محمد بن عبداللَّه اجازةً انبأ هشام بن ابی خلیفه حدثنا ابو جعفر الطحاوی حدّثنا محمد بن عزیز الایلی اَنبأَ سلامة بن روح عن عقیل بن خالد عن ابن شهاب عن انس بن مالک اَنّ رسولاللَّه قال: «اِنَّ اکثر اهـــل الجنّة البله، اِنّ اقلَّ ساکنی الجنّة النساء»(قضاعی،2/110-111).
5ـ تاریخ مدینة دمشق اثر ابن عساکر دمشقی (د. 571 ق.): ابن عساکر دمشقی نیز روایت مورد بحث را با دو طریق متفاوت به شرح زیر در کتاب خود ثبت کرده است:
الف - بار اوّل در شرح حال «علی بن شریح بن حمید املوکی حمصی» آورده است: اخبرنا ابوالقاسم العلوی حدّثنی عبدالعزیز الکتانی انا تمام بن محمد و قرأتُه انا بخطّ تمام انا ابوالحسن علی بن شریح بن حمید الحمصی الاملوکی قدم دمشق قراءةً علیه نا ابو عبداللَّه احمد بن عائذ الخولانی انا محمد بن عزیز الایلی انا سلامة بن روح بن خالد نا عمّی عقیل بن خالد عن ابن شهاب عن انس بن مالک انّه قال قال رسولاللَّه(ص): «اِنّ اکثر اهل الجنّة البله»(ابن عساکر،41/526).
ب - اخبرنا ابو علی الحسن بن مظفر انا الحسن بن علی الجوهری انا ابو حفص عمربن احمد بن عثمان بن شاهین نا احمد بن ابراهیم بن عبدالوهاب الدمشقی بدمشق نا احمد بن عیسی الخشاب نا عمرو بن ابی سلمه نا مصعب یعنی ابن ماهان عن سفیانالثوری عن محمد بن المنکدر عن جابر بن عبداللَّه عن النبی(ص) قال: «دخلتُ الجنةَ فاذا اکثر اهلها البله». آنگاه بیدرنگ از قول ابن شاهین افزوده است: «مصعب بن ماهان در نقل این حدیث از ثوری یکه و تنهاست و من این حدیث را جز از این طریق نمیشناسم. این حدیث اگر صحیح باشد حدیث غریبی است»(پیشین،43/533).
از آن پس این حدیث به مجموعههای حدیثی متأخّر مانند الجامع الصغیر سیوطی(1/205، 645)و کنز العمال متقی هندی (14/467 ،473) و مجمع الزوائد هَیْثَمی (8/79 ، 10/264، 402) ودیگر کتابها ازجمله تفسیر قرطبی(13/115) و تهذیب الکمال مزّی (17/61- 62 )وبویژه به آثار صوفیه راه یافته و بر سر زبانها افتاده است.
لیست کل یادداشت های این وبلاگ